«Ο άνθρωπος χρειάζεται δυσκολίες. Είναι απαραίτητες για την υγεία».
Η ρήση ανήκει στον Ελβετό γιατρό – ψυχαναλυτή και εισηγητή της σχολής της αναλυτικής ψυχολογίας Καρλ Γκούσταβ Γιούνγκ, που στις 6 Ιουνίου του 1960, πεθαίνει ήρεμα και γαλήνια στο σπίτι του στο Κίσχαντ, σε ηλικία 86 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο και έχοντας ανοίξει νέους δρόμους παρατήρησης και έρευνας αυτού του απίστευτου σύμπαντος που ονομάζεται ανθρώπινη ψυχή. Όσο για το απόφθεγμά του, έχει βιωματικό χαρακτήρα. Από 12 ετών, ο μικρός Καρλ, γιος ιερέα που γεννήθηκε σε σχετικά φτωχή οικογένεια, υπέφερε από νεύρωση και είχε κρίσεις λιποθυμίας. Κι ήταν αυτή ακριβώς η προσωπική εμπειρία που τον βοήθησε στην απόλυτη κατανόηση της νεύρωσης και στην διατύπωση ενός έξοχου ορισμού: «Νεύρωση υπάρχει, όταν κόβεται η γέφυρα, ανάμεσα στο συνειδητό και στο ασυνείδητο. Θεραπεία επέρχεται με το ξαναχτίσιμο αυτής της γέφυρας. Το υλικό που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος είναι η ενεργητική του φαντασία». Και σίγουρα ήταν αυτή η εύθραυστή του υγεία που του δημιούργησε την ανάγκη να μπορεί να θεραπεύει, τον εαυτό του, αλλά και τους συνανθρώπους του.
Ο Γιούνγκ, αν και είχε έφεση στις κλασικές σπουδές, αν και γνώριζε από μικρός πολλές γλώσσες (σύγχρονες και αρχαίες, συμπεριλαμβανομένων και των σανσκριτικών), αν και ήθελε να γίνει αρχαιολόγος, τελικά, στα 20 του, πήγε στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας, στο τμήμα της Ιατρικής. Με δεδομένο το ενδιαφέρον του, σε θεολογικά, πνευματιστικά και ψυχολογικά ζητήματα, η επιλογή της ειδικότητας της Ψυχιατρικής λίγα χρόνια αργότερα, ερμηνεύεται ως φυσιολογικό επακόλουθο. Μάλιστα, όταν ξεκίνησε την πρακτική του, προκειμένου να νιώσει πιο κοντά στους ασθενείς του, για μισό χρόνο, «κλειδώθηκε από μόνος του», πίσω από τους τοίχους ενός ασύλου, ακριβώς για να συνηθίσει την ατμόσφαιρα. Όπως συνήθιζε να λέει «καλό είναι όποιος επιθυμεί να γνωρίσει την ανθρώπινη ψυχή, να αποχαιρετήσει τις μελέτες του και να περιπλανηθεί, με ανοιχτή καρδιά, στον κόσμο: Στην φρίκη των φυλακών, στα νοσοκομεία, στις σκοτεινές ταβέρνες, στα πορνεία, στα χαρτοπαικτικά καταγώγια, στα κοσμικά σαλόνια, στο χρηματιστήριο, στις σοσιαλιστικές συγκεντρώσεις, στις εκκλησίες».
Ο Γιούνγκ θεωρούσε το θρησκευτικό ένστικτο, θεμέλιο του ατομικού κόσμου, διαχωρίζοντάς το ταυτόχρονα, από τις επιταγές των θρησκειών: «Η θρησκεία είναι μια άμυνα, εναντίον της εμπειρίας του Θεού». Αυτή του η άποψη σε συνδυασμό με την δυσκολία του να αποδεχτεί την σεξουαλική αιτιολογία των νευρώσεων και έναν απολύτως ορθολογικό τρόπο σκέψης, ήταν ο λόγος της ρήξης του με τον Φρόιντ. Μιας ρήξης που οριστικοποιήθηκε με την δημοσίευση του έργου του Καρλ Γιούνγκ «Μεταμορφώσεις και Σύμβολα της Λίμπιντο» και που η όλη της διαδρομή αποτυπώνεται πολύ γλαφυρά στην αλληλογραφία των δύο αντρών. «Αξίζει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο οι δύο άντρες καταδύονται στο ασυνείδητο, όπως δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν σ’ αυτή την έκταση, σ’ αυτή την επιστημονική κατανόηση και πληρότητα», σημειώνει ο Ματθαίος Γιωσαφάτ. Όσο για τον διευθυντή του Ινστιτούτου Γιούνγκ Κ.Α. Μάγερ, κάνει λόγο «για την τραγωδία αυτής της αλληλογραφίας που ξετυλίγεται στον ρυθμό μιας οδυνηρής σύγκρουσης με δραματικές κορυφώσεις, θλιβερές κατακρημνίσεις, και που τελειώνει με το «συνεπώς προτείνω να εγκαταλείψουμε εντελώς τις προσωπικές μας σχέσεις» του Φρόιντ και τη συμμόρφωση του Γιούνγκ στην επιθυμία του δασκάλου, αφού «δεν πιέζει ποτέ κανέναν με τη φιλία του». «Εσείς ο ίδιος είστε ο καλύτερος κριτής για το τι σημαίνει αυτή η στιγμή για σας· τα υπόλοιπα είναι σιωπή», γράφει ο Γιούνγκ.
Κατά τ’ άλλα, ο μαθητής, που ποτέ δεν έπαψε να σέβεται τον δάσκαλό του, διατύπωσε πολλές ενδιαφέρουσες θεωρίες περί συγχρονικότητας, περί αρχετύπων, ψυχολογικών τύπων, με κορυφαία φυσικά την θεωρία του «περί συλλογικού ασυνειδήτου»:
«Όλοι μοιραζόμαστε ένα μαζικό ασυνείδητο νου, διαμορφωμένο από τις μνήμες και τα πρότυπα συμπεριφοράς, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. Από εδώ πηγάζουν κάποιοι αρχέγονοι φόβοι και ο μυστικισμός».
Μερικά ακόμη σοφά λόγια του:
«Όλα όσα μας ενοχλούν στους άλλους, μπορούν να μας οδηγήσουν στην κατανόηση του εαυτού μας».
«Αυτό που δεν θέλει κανείς να ξέρει για τον εαυτό του, καταλήγει να επέρχεται σαν πεπρωμένο».
«Η λέξη ευτυχία, θα έχανε την σημασία της, αν δεν την εξισορροπούσε η λύπη».
Ακολουθεί ένα απόσπασμα από το «Κόκκινο Βιβλίο» που μπορεί να δώσει μια διαφορετική «ανάγνωση» της πανδημίας και των lock down που πρόσφατα βιώσαμε και που αποδεικνύει πώς τα μεγάλα πνεύματα, γράφουν πέρα από τον ιστορικό χρόνο, τον οποίο άλλωστε υπερβαίνουν:
-Καπετάνιε, ανησυχώ πολύ λόγω της καραντίνας που μας επιβάλλεται στο λιμάνι.
-Τι σας ανησυχεί, αγαπητέ; Δεν έχετε αρκετό φαγητό; Δεν έχετε αρκετό ύπνο;
-Δεν είναι έτσι, καπετάνιε. Δεν μπορώ να κατέβω από το πλοίο, δεν μπορώ να πάω στην ξηρά και δεν αντέχω να μην μπορώ να αγκαλιάσω την οικογένειά μου.
-Και αν σας άφηναν να κατεβείτε και ήσασταν άρρωστοι και μεταδίδατε τον ιό θα νιώθατε ενοχή να μολύνετε κάποιον που δεν θα μπορούσε να αντέξει την ασθένεια;
-Δεν θα μπορούσα ποτέ να συγχωρήσω τον εαυτό μου εάν γινόταν κάτι τέτοιο, έστω και αν, για μένα τουλάχιστον σίγουρα, είναι φτιαχτή αυτή η πανούκλα.
-Θα μπορούσε να είναι. Αλλά αν δεν ήταν έτσι;
-Καταλαβαίνω τι εννοείς, αλλά αισθάνομαι στερημένος από την ελευθερία μου, καπετάνιε, νιώθω σαν να έχω στερηθεί κάτι.
-Στέρησε τότε τον εαυτό σας και από κάτι άλλο.
-Εσύ με κοροϊδεύεις;
-Όχι καθόλου. Αν στερείσαι από κάτι, χωρίς να ανταποκριθείς κατάλληλα, έχεις χάσει.
-Τότε, σύμφωνα με εσάς, αν παίρνουν κάτι από μένα, για να κερδίσω πρέπει να πάρω κάτι άλλο από τον εαυτό μου, οικειοθελώς;
-Αυτό ακριβώς. Το έκανα σε μια καραντίνα πριν από 7 χρόνια.
-Και τι κάνατε;
-Έπρεπε να περιμένω πάνω από 20 ημέρες μέσα στο πλοίο. Ήταν μήνες που περίμενα να πιάσουμε λιμάνι και να απολαύσω την άνοιξη στην ξηρά. Υπήρξε επιδημία. Στο λιμάνι τον Απρίλιο απαγορεύτηκε να βγούμε έξω. Οι πρώτες μέρες ήταν δύσκολες. Ένιωσα σαν εσένα. Στη συνέχεια, άρχισα να αντιδρώ στις κρίσεις αυτές χρησιμοποιώντας τη λογική. Ήξερα ότι μετά από 21 ημέρες μιας οποιαδήποτε συμπεριφοράς δημιουργείται μια συνήθεια και αντί να θρηνώ, να παραπονιέμαι και να δημιουργεί καταστροφικές συνήθειες, άρχισα να συμπεριφέρομαι διαφορετικά στους άλλους. Σκέφτηκα εκείνους που έχουν πολλές στερήσεις κάθε μέρα από την δύσκολη ζωή τους και αποφάσισα να βγω νικητής. Ξεκίνησα με το φαγητό. Ανάγκασα τον εαυτό μου να τρώω το μισά από αυτό που συνήθως έτρωγα, τότε άρχισα να επιλέγω τα πιο εύπεπτα τρόφιμα, έτσι ώστε το σώμα μου να μην υπερφορτώνει. Άρχισα να θρέφω τον εαυτό μου με τρόφιμα που, κατά παράδοση, είχαν διατηρήσει τον άνθρωπο υγιή.
Το επόμενο βήμα ήταν να προσθέσω σε αυτό τον καθαρισμό των ανθυγιεινών σκέψεων και να έχω όλο και περισσότερες ανυψωμένες και ευγενείς σκέψεις. Με υποχρέωσα να διαβάζω τουλάχιστον μία σελίδα κάθε μέρα για ένα θέμα που δεν ήξερα. Αναγκάστηκα να κάνω ασκήσεις στη γέφυρα του πλοίου. Ένας γέρος σοφός Ινδός μου είχε πει χρόνια πριν ότι το σώμα ενδυναμώνει κρατώντας την αναπνοή. Με υποχρέωσα να παίρνω βαθιές αναπνοές κάθε πρωί. Νομίζω ότι οι πνεύμονές μου δεν είχαν φτάσει ποτέ σε τέτοια ικανότητα και δύναμη. Το απόγευμα ήταν η ώρα για προσευχή, ο καιρός να ευχαριστήσω κάθε οντότητα για το γεγονός ότι δεν μου έδωσε σοβαρές κακουχίες καθ’ όλη τη ζωή μου.
Ο σοφός Ινδός με είχε συμβουλεύσει επίσης να κατακτήσω τη συνήθεια να φαντάζομαι ένα άσπρο φως να εισέρχεται μέσα μου και να με κάνει πιο δυνατό. Λειτουργούσε επίσης και για τους αγαπημένους που ήταν μακριά και γι ‘αυτό ενσωμάτωσα αυτή την πρακτική στην καθημερινή μου ρουτίνα στο πλοίο.
Αντί να σκέφτομαι όλα όσα δεν μπορούσα να κάνω, σκεφτόμουνα όλα όσα θα έκανα όταν πατούσα το πόδι μου στην ξηρά. Παρακολουθούσα τις σκηνές της κάθε μου μέρας, τις ζούσα έντονα και απολάμβανα την αναμονή. Όλα όσα μπορούμε να πάρουμε αμέσως δεν είναι ποτέ ενδιαφέροντα. Η αναμονή εξυπηρετεί την επιθυμία και την ισχυροποίηση της. Είχα στερήσει στον εαυτό μου τα βλαβερά τρόφιμα, τα μπουκάλια ρούμι, την δυσπιστία και τα tacos. Είχα στερήσει στον εαυτό μου να παίζω χαρτιά, να κοιμάμαι πολύ, να τεμπελιάζω και να σκέφτομαι μόνο τι μου έχουν στερήσει.
-Και πώς κατέληξε όλο αυτό, καπετάνιε;
-Κατέκτησα όλες αυτές τις νέες συνήθειες. Με άφησαν να κατέβω από το πλοίο πολύ πιο μετά από το αναμενόμενο.
«Σας στέρησαν την άνοιξη, τότε;»
-Ναι, εκείνη τη χρονιά μου στέρησαν την άνοιξη και πολλά άλλα πράγματα, αλλά εγώ άνθισα. Είχα φέρει άνοιξη μέσα μου και κανείς και ποτέ δεν θα μπορούσε να μου το πάρει.
Όλγα Νικολαϊδου,
Αναλύτρια Ομάδας, Μέλος Ε.Ε.Α.Ο.&Ο.Ψ - Ηθοποιός